صفحہ اولکتاب کا نمونہ پڑھیں
گلستان سعدی
نویسندہ : سعدی
ڈاؤن لوڈ کریں
ورڈ فائل ٹیکسٹ فائل
حکایت
طایفہ ی دزدان عرب بر سر کوہی نشستہ بودند و منفذ کاروان بستہ و رعیت بلدان از مکاید ایشان مرعوب و لشکر سلطان مغلوب . بحکم آنکہ ملاذی منیع از قلہ ی کوہی گرفتہ بودند و ملجاء و ماوای خود ساختہ . مدبران ممالک آن طرف در دفع مضرات ایشان مشاورت ہمی کردند کہ اگر این طایفہ ہم برین نسق روزگاری مداومت نمایند مقاومت ممتنع گردد.
درختی كہ اكنون گرفتہ است پای
بہ نیروی مردی برآید ز جای
و گر ہمچنان روزگاری ہلی
بہ گردونش از بیخ بر نگسلی
سر چشمہ شاید گرفتن بہ بیل
چو پر شد نشاید گذشتن بہ پیل
سخن بر این مقرر شد کہ یکی بہ تجسس ایشان برگماشتند و فرصت نگاہ داشتند تا وقتی کہ بر سر قومی راندہ بودند و مقام خالی ماندہ ، تنی چند مردان واقعہ دیدہ ی جنگ ازمودہ را بفرستادند تا در شعب جبل پنہان شدند . شبانگاہی کہ دزدان باز آمدند سفر کردہ و غارت آوردہ سلاح از تن بگشادند و رخت و غنیمت بنہادند ، نخستین دشمنی کہ بر سر ایشان تاختن آوردد خواب بود . چندانکہ پاسی از شب درگذشت ،
قرص خورشید در سیاہی شد
یونس اندر دہان ماہی شد
دلاورمردان از کمین بدر جستند و دست یکان بر کتف بستند و بامدادان بہ درگاہ ملک حاضر آوردند . ہمہ را بہ کشتن اشارت فرمود . اتفاقا در آن میان جوانی بود میوہ ی عنفوان شبابش نورسیدہ و سبزہ ی گلستان عذارش نودمیدہ . یکی از وزرا پای تخت ملک را بوسہ داد و روی شفاعت بر زمین نہاد و گفت : این پسر ہنوز از باغ زندگانی برنخوردہ و از ریعان جوانی تمتع نیافتہ . توقع بہ کرم و اخلاق خداوندیست کہ بہ بخشیدن خون او بربندہ منت نہد .. ملک روی از این سخن درہم کشید و موافق رای بلندش نیامد و گفت :
پرتو نیكان نگیرد ہر كہ بنیادش بد است
تربیت نااہل را چون گردكان برگنبد است
بہتر این است كہ نسل این دزدان قطع و ریشہ كن شود و ہمہ آنہا را نابود كردند، چرا كہ شعلہ آتش را فرو نشاندن ولی پارہ آتش رخشندہ را نگہ داشتن و مار افعی را كشتن و بچہ او را نگہ داشتن از خرد بہ دور است و ہرگز خردمندان چنین نمی كنند:
ابر اگر آب زندگی بارد
ہرگز از شاخ بید بر نخوری
با فرومایہ روزگار مبر
كز نی بوریا شكر نخوری
وزیر، سخن شاہ را طوعا و کرہا پسندید و بر حسن رای ملک آفرین گفت و عرض كرد: رای شاہ دام ملکہ عین حقیقت است ، چرا كہ ہمنشینی با آن دزدان ، روح و روان این جوان را دگرگون كردہ و ہمانند آنہا نمودہ است . ولی ، ولی امید آن را دارم كہ اگر او مدتی با نیكان ہمنشین گردد، تحت تاءثیر تربیت ایشان قرار می گیرد و دارای خوی خردمندان شود، زیرا او ہنوز نوجوان است و روح ظلم و تجاوز در نہاد او ریشہ ندواندہ است و در حدیث ہم آمدہ :
كل مولود یولد علی الفطرة فابواہ یہودانہ او ینصرانہ او یمجسانہ .
پسر نوح با بدان بنشست
خاندان نبوتش گم شد
سگ اصحاب كہف روزی چند
پی نیكان گرفت و مردم شد
گروہی از درباریان نیز سخن وزیر را تاءكید كردند و در مورد آن جوان شفاعت نمودند. ناچار شاہ آن جوان را آزاد كرد و گفت : بخشیدم اگر چہ مصلحت ندیدم .
دانی كہ چہ گفت زال با رستم گرد
دشمن نتوان حقیر و بیچارہ شمرد
دیدیم بسی ، كہ آب سرچشمہ خرد
چون بیشتر آمد شتر و بار ببرد
فی الجملہ پسر را بناز و نعمت براوردند و استادان بہ تربیت ہمگان پسندیدہ آمد . باری وزیر از شمایل او در حضرات ملک شمہ ای می گفت کہ تربیت عاقلان در او اثر کردہ است و جہل قدیم از جبلت او بدر بردہ . ملک را تبسم آمد و گفت :
عاقبت گرگ زادہ گرگ شود
گرچہ با آدمی بزرگ شود
سالی دو برین برآمد. طایفہ ی اوباش محلت بدو پیوستند و عقد موافقت بستند تا بہ وقت فرصت وزیبر و ہر دو پسرش را بکشت و نعمت بی قیاس برداشت و در مغازہ ی دزدان بجای پدر نشست و عاصی شد. ملک دست تحیر بہ دندان گزیدن گرفت و گفت :
شمشیر نیك از آہن بد چون كند كسی ؟
ناكس بہ تربیت نشود ای حكیم كس
باران كہ در لطافت طبعش خلاف نیست
در باغ لالہ روید و در شورہ زار خس
زمین شورہ سنبل بر نیاورد
در او تخم و عمل ضایع مگردان
نكویی با بدان كردن چنان است
كہ بد كردن بجای نیكمردان
* * * *
حکایت
رہنگ زادہ ای را بر در سرای اغلمش دیدم کہ عقل و کیاستی و فہم و فراستی زایدالوصف داشت، ہم از عہد خردی آثار بزرگی در ناصیہ ی او پیدا.
بالای سرش ز ہوشمندی
می تافت ستارہ بلندی
فی الجملہ مقبول نظر افتاد کہ جمال صورت و معنی داشت و خردمندان گفتہ اند توانگری بہ ہنر است نہ بہ مال ، بزرگی بہ عقل است نہ بہ سال .
ابنای جنس او بر منصب او حسد بردند و بہ خیانتی متہم کردند و در کشتن او سعی بی فایدہ نمودند . دشمن چہ زند چو مہر باشد دوست؟ ملک پرسید کہ موجب خصمی اینان در حق تو چیست؟ گفت : در سایہ ی دولت خداوندی دام ملکہ ہمگنان را راضی کردم مگر حسود را کہ راضی نمی شود الا بہ زوال نعمت من و اقبال و دولت خداوند باد.
توانم آن كہ نیازارم اندرون كسی
حسود را چہ كنم كو ز خود بہ رنج در است
بمیر تا برہی ای حسود كین رنجی است
كہ از مشقت آن جز بہ مرگ نتوان رست
شوربختان بہ آرزو خواہند
مقبلان را زوال نعمت و جاہ
گر نبیند بہ روز شب پرہ چشم
چشمہ آفتاب را چہ گناہ ؟
راست خواہی ہزار چشم چنان
كور، بہتر كہ آفتاب سیاہ
* * * *
***